Friday, April 29, 2011
მზის სისტემა
მზის სისტემა
ბოლო 400 წლის განმავლობაში ჩვენი შეხედულება სამყაროს შესახებ განვითარდა. ჩვენ შევცვალეთ გეოცენტრული თეორია ჰელიოცენტრულით, რაც არის თანამედროვე გათვითცნობიერება იმისა, რომ ჩვენი მზე არის ერთი ვარსკვლავი ათასობით ვარსკვლავს შორის, რომელიც იკავებს სპირალურ ნაწილს ამ გზისა 30 000 ნათელი წელი ჩვენი გალაქტიკის ცენტრიდან.
ჩვენ ვცხოვრობთ III პლანეტაზე იმ 9 პლანეტიდან, რომელიც მზის გარშემო ბრუნავს. ჩვენი პლანეტა არის ერთ-ერთი მყარი პლანეტებიდან, უფრო შორეული პლანეტები კი არიან აირადი გიგანტები, მხოლოდ ყველაზე დისტანციურის (შორს განლაგებულის) - მომცრო, ყინულოვანი პლუტონის გარდა. მყარი ასტეროიდები და ყინულოვანი კომეტები აგრეთვე ბრუნავენ მზის გარშემო ისინი ჩანან ნარჩენებივით მზის სისტემის განლაგებაში.
მზის ღრუბელი
საქვეყნოდ მიღებულია, რომ მზის სისტემამ დაიწყო ჩამოყალიბება 4600 მილიონი წლის წინ. გიგანტური აირადი გაზისა, რომელსაც ქვია მზის ღრბელი. ეს ღრუბელი თავიდან ტრიალებდა ძალიან ნელა, მაგრამ შემდგომში მან დაიწყო შეკუმშვა, მიიღო იმპულსი და დისკის ფორმა.
გრავიტაციულმა მიგრაციამ დისკის ცენტრის მიმართ ფორმირება გაუკეთა დიფუზიურ სფეროს, რომელსაც ეწოდება ”პროტო-მზე”. მეტიდამეტი სივრცე შეერწყა ”პროტო-მზეს” და ის გახდა უფრო ხშირი , მისი ტემპერატურა გაიზარდა. ის გახდა თანდათანობით ისეთი ცხელი, რომ დაიწყო თერმობირთვული რეაქციები და საფუძველი დაედო სამყაროს ცენტრის-მზის შექმნას.
ნამატი
მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი დეტალი ჯერ კიდევ გაურკვეველია, საზოგადოდ მიღებულია, რომ მზის სისტემის შემადგენელი ნაწილები განვითარდა პროცესის მიხედვით, რომელსაც ქვია ”ნამატი”. პატარა ნაწილაკები თანდათანობით შემჭიდროვდა და მიეცა უფრო დიდი ობიექტის ფორმა. ზომაში მომატებასთნ ერთად ისინი ხდებიან უფროდაუფრო მაგნიტურები და შეუძლიათ დაიმატონ მეტიდამეტი მატერია. საწყის სტადიაში პროცესი არის ნამდვილად ნელი და ნაწილაკები არიან მართლაც პატარები. (ნაწილაკების ზომა მტვერში და კვამლში), მაგრამ ზრდის კოეფიციენტი იმატებს ძალიან ჩქარა. შეჯახებები ხდებიან უფრო ძლიერად და სხეულებიან არიან ყავისფერი შეფერილობის, უდიდესი ცოცხლად დარჩენილი სხეულები ხდებიან პლანეტები, რომლებსაც ჩვენ ვიცნობთ დღეს.
ასტეროიდები
ბევრი დიდი ასტეროიდი გაჩნდა მზის გარშემო მოძრავ ორბიტაზე 4 000 მილიონი წლის წინ და მათ გამო მზის სისტემა გახდა ძალიან სახიფათო სივრცე, მასში ადრე გაცილებით უფრო ხშირი იყო დაჯახებები ვიდრე დღესდღეობით. ასეთი დაჯახებები ამჟამად უნდა ჩაითვალოს ფენომენალურად, რადგან სხვა მხრივ ამის ახსნა უბრალოდ ძნელია. მზის სისტემაზე ჩატარებული კვლევების მიხედვით, სხვა რაღაცეების გარდა, დაჯახებები შეიძლება იყოს გამომწვევი მიზეზი ვენერას რეტროგადული (უკუსვლითი) მოძრაობისა და მთვარის ამჟამინდელი ფორმირებისა.
მყარი მატერიალი, რომელმაც გადაარჩინა ნამატი პრინციპულად კონცენტრირებულია ასტეროიდში. უმეტესობა ასეთი ობიექტები არიან საკმაოდ ირეგულარულ ფორმაში, მაგრამ არსებობენ ისეთები, როგორიცაა: ცერესი (467კმ), პალასი (263 კმ) და ვესტა (255 კმ), რომლებიც არიან საკმარისად მასიურები იმისთვის, რომ შექმნან სფერული სხეულები თავისივე სიმძიმის ძალის ქვეშ და არიან უფრო დიდი ზომის ვიდრე მთვარე ორბიტაზე.
პლანეტების განლაგება
დამატების პროცესის დროს, თავისუფლდება ენერგია, რომელიც ადნობს სხეულის ზედაპირს. ბევრი მძლავრი შეჯახება უნარჩუნებს სხეულს სითბოს და ეხმარება აიტანოს თხევადი შიდა ნაწილი, როცა სხეული იმატებს ზომაში. ენერგია ასევე გამოიყოფა რადიოაქტიური მატერიის მოშლით, რომელიც ხელს უწყობს გათბობას.
თხევად სხეულში, უფრო სქელ მატერიებს შეუძლიათ გრავიტირება ცენტრის მიმართ და ბირთვის ფორმირება. უფრო თხელი მატერიები ვრცელდებიან ზედაპირის მიმართ. ზოგიერთი მატერიები ერთიანდებიან და ვრცელდებიან, როგორც აისბერგები თხევადი კლდის ოკეანეზე. ეს პროცესი ნაცნობია, როგორც დიფერენციაცია, რადგანაც მატერიები იყოფიან, როგორც შრეები. ბევრი სხეულები ჩანან ისე თითქოს მთლიანად გამოყოფილები არ არიან და მათი კომპონენტები ჩნდებიან შერეულები, ძირითადად იმის გამო, რომ ისინი არიან მცირე ზომის, რომ აიტანონ სითბო დიდი ხნის მანძილზე.
ძველ დროში, მზის სისტემის ჩამოყალიბებაში, ტემპერატურაში განსხვავებამ მზის სისტემის გასწვრივ განაპირობა მრავალფეროვნება ჩვეულებრივ მოლეკულებში, მაგალითისთვის: მზესთან ახლოს ძალიან ცხელი ტემპერატურაა აქროლადი ნივთიერების კონდენტერაციისათვის. ყინული შეიძლება არსებობდეს იუპიტერის ორბიტის შემდგომ მხარეს. წყლის სიუხვე მზის სისტემაში ნიშნავს იმას, რომ დიდი მასა ამ დისტანციური (შორეული) პლანეტებისა იღებს და ინახავს დიდ ოდენობას ნივთიერებისა. აი ამ გზით იქმნება აირადი გიგანტები.
ბოლო 400 წლის განმავლობაში ჩვენი შეხედულება სამყაროს შესახებ განვითარდა. ჩვენ შევცვალეთ გეოცენტრული თეორია ჰელიოცენტრულით, რაც არის თანამედროვე გათვითცნობიერება იმისა, რომ ჩვენი მზე არის ერთი ვარსკვლავი ათასობით ვარსკვლავს შორის, რომელიც იკავებს სპირალურ ნაწილს ამ გზისა 30 000 ნათელი წელი ჩვენი გალაქტიკის ცენტრიდან.
ჩვენ ვცხოვრობთ III პლანეტაზე იმ 9 პლანეტიდან, რომელიც მზის გარშემო ბრუნავს. ჩვენი პლანეტა არის ერთ-ერთი მყარი პლანეტებიდან, უფრო შორეული პლანეტები კი არიან აირადი გიგანტები, მხოლოდ ყველაზე დისტანციურის (შორს განლაგებულის) - მომცრო, ყინულოვანი პლუტონის გარდა. მყარი ასტეროიდები და ყინულოვანი კომეტები აგრეთვე ბრუნავენ მზის გარშემო ისინი ჩანან ნარჩენებივით მზის სისტემის განლაგებაში.
მზის ღრუბელი
საქვეყნოდ მიღებულია, რომ მზის სისტემამ დაიწყო ჩამოყალიბება 4600 მილიონი წლის წინ. გიგანტური აირადი გაზისა, რომელსაც ქვია მზის ღრბელი. ეს ღრუბელი თავიდან ტრიალებდა ძალიან ნელა, მაგრამ შემდგომში მან დაიწყო შეკუმშვა, მიიღო იმპულსი და დისკის ფორმა.
გრავიტაციულმა მიგრაციამ დისკის ცენტრის მიმართ ფორმირება გაუკეთა დიფუზიურ სფეროს, რომელსაც ეწოდება ”პროტო-მზე”. მეტიდამეტი სივრცე შეერწყა ”პროტო-მზეს” და ის გახდა უფრო ხშირი , მისი ტემპერატურა გაიზარდა. ის გახდა თანდათანობით ისეთი ცხელი, რომ დაიწყო თერმობირთვული რეაქციები და საფუძველი დაედო სამყაროს ცენტრის-მზის შექმნას.
ნამატი
მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი დეტალი ჯერ კიდევ გაურკვეველია, საზოგადოდ მიღებულია, რომ მზის სისტემის შემადგენელი ნაწილები განვითარდა პროცესის მიხედვით, რომელსაც ქვია ”ნამატი”. პატარა ნაწილაკები თანდათანობით შემჭიდროვდა და მიეცა უფრო დიდი ობიექტის ფორმა. ზომაში მომატებასთნ ერთად ისინი ხდებიან უფროდაუფრო მაგნიტურები და შეუძლიათ დაიმატონ მეტიდამეტი მატერია. საწყის სტადიაში პროცესი არის ნამდვილად ნელი და ნაწილაკები არიან მართლაც პატარები. (ნაწილაკების ზომა მტვერში და კვამლში), მაგრამ ზრდის კოეფიციენტი იმატებს ძალიან ჩქარა. შეჯახებები ხდებიან უფრო ძლიერად და სხეულებიან არიან ყავისფერი შეფერილობის, უდიდესი ცოცხლად დარჩენილი სხეულები ხდებიან პლანეტები, რომლებსაც ჩვენ ვიცნობთ დღეს.
ასტეროიდები
ბევრი დიდი ასტეროიდი გაჩნდა მზის გარშემო მოძრავ ორბიტაზე 4 000 მილიონი წლის წინ და მათ გამო მზის სისტემა გახდა ძალიან სახიფათო სივრცე, მასში ადრე გაცილებით უფრო ხშირი იყო დაჯახებები ვიდრე დღესდღეობით. ასეთი დაჯახებები ამჟამად უნდა ჩაითვალოს ფენომენალურად, რადგან სხვა მხრივ ამის ახსნა უბრალოდ ძნელია. მზის სისტემაზე ჩატარებული კვლევების მიხედვით, სხვა რაღაცეების გარდა, დაჯახებები შეიძლება იყოს გამომწვევი მიზეზი ვენერას რეტროგადული (უკუსვლითი) მოძრაობისა და მთვარის ამჟამინდელი ფორმირებისა.
მყარი მატერიალი, რომელმაც გადაარჩინა ნამატი პრინციპულად კონცენტრირებულია ასტეროიდში. უმეტესობა ასეთი ობიექტები არიან საკმაოდ ირეგულარულ ფორმაში, მაგრამ არსებობენ ისეთები, როგორიცაა: ცერესი (467კმ), პალასი (263 კმ) და ვესტა (255 კმ), რომლებიც არიან საკმარისად მასიურები იმისთვის, რომ შექმნან სფერული სხეულები თავისივე სიმძიმის ძალის ქვეშ და არიან უფრო დიდი ზომის ვიდრე მთვარე ორბიტაზე.
პლანეტების განლაგება
დამატების პროცესის დროს, თავისუფლდება ენერგია, რომელიც ადნობს სხეულის ზედაპირს. ბევრი მძლავრი შეჯახება უნარჩუნებს სხეულს სითბოს და ეხმარება აიტანოს თხევადი შიდა ნაწილი, როცა სხეული იმატებს ზომაში. ენერგია ასევე გამოიყოფა რადიოაქტიური მატერიის მოშლით, რომელიც ხელს უწყობს გათბობას.
თხევად სხეულში, უფრო სქელ მატერიებს შეუძლიათ გრავიტირება ცენტრის მიმართ და ბირთვის ფორმირება. უფრო თხელი მატერიები ვრცელდებიან ზედაპირის მიმართ. ზოგიერთი მატერიები ერთიანდებიან და ვრცელდებიან, როგორც აისბერგები თხევადი კლდის ოკეანეზე. ეს პროცესი ნაცნობია, როგორც დიფერენციაცია, რადგანაც მატერიები იყოფიან, როგორც შრეები. ბევრი სხეულები ჩანან ისე თითქოს მთლიანად გამოყოფილები არ არიან და მათი კომპონენტები ჩნდებიან შერეულები, ძირითადად იმის გამო, რომ ისინი არიან მცირე ზომის, რომ აიტანონ სითბო დიდი ხნის მანძილზე.
ძველ დროში, მზის სისტემის ჩამოყალიბებაში, ტემპერატურაში განსხვავებამ მზის სისტემის გასწვრივ განაპირობა მრავალფეროვნება ჩვეულებრივ მოლეკულებში, მაგალითისთვის: მზესთან ახლოს ძალიან ცხელი ტემპერატურაა აქროლადი ნივთიერების კონდენტერაციისათვის. ყინული შეიძლება არსებობდეს იუპიტერის ორბიტის შემდგომ მხარეს. წყლის სიუხვე მზის სისტემაში ნიშნავს იმას, რომ დიდი მასა ამ დისტანციური (შორეული) პლანეტებისა იღებს და ინახავს დიდ ოდენობას ნივთიერებისა. აი ამ გზით იქმნება აირადი გიგანტები.
Subscribe to:
Posts (Atom)